Informacje wstępne
Ból jest nieodłącznie związany z życiem człowieka. Od dawna poszukiwano sposobów ograniczenia, lub zniesienia dolegliwości bólowych, starając się odnaleźć ich przyczyny lub powiązać je z wydarzeniami z życia jednostki. Nierzadko uciekano się również do magii, w czym celowali szarlatani i czarownicy, którzy de facto mogą być uważani za przodków lekarzy, klinicystów i naukowców naszej epoki. Należy zdać sobie wszakże sprawę, iż intensywne prace badawcze poświęcone percepcji, czyli odczuwaniu bólu rozpoczęły się dopiero z chwilą skonstruowania bardziej rozwiniętej i nowoczesnej aparatury badawczej.Dlaczego pojawia się ból?
Ból jest definiowany jako "nieprzyjemne wrażenie czuciowe i emocjonalne związane z istniejącym, bądź potencjalnym uszkodzeniem tkanek" (Merskey i Watson). Istnieje kilka kryteriów klasyfikacji rodzajów bólu, np.: ból ostry (czyli względnie krótkotrwały) - ból przewlekły (trwający umownie dłużej niż 6 miesięcy), ból nocyceptywny (pochodzący z różnych tkanek) - ból neuropatyczny (pochodzący wyłącznie z tkanki nerwowej) itp. Stwierdzono także współzależność między występowaniem bólu przewlekłego, a stanem psychologicznym pacjenta. Ten ostatni może modulować percepcję (odczuwanie) wrażeń bólowych, chociaż dyskutuje się również na temat wpływu obecności bólu przewlekłego na generowanie nowych cech profilu psychologicznego osób dotkniętych bólem (autorzy amerykańscy, holenderscy i belgijscy). Według autorów duńskich, najczęstszym miejscem i źródłem odczuwania bólu w organizmie człowieka są tkanki mięśniowo-szkieletowe. W układzie ruchowym narządu żucia (URNŻ) należy do nich zaliczyć stawy skroniowo-żuchwowe i mięśnie żwaczowe. Wspomniane struktury są najczęstszym po bólu zęba źródłem bólu w obrębie głowy i szyi. Innym rodzajem bólu spotykanym w obrębie twarzy i jamy ustnej są bóle wynikające z procesów patologicznych zachodzących w obwodowym, bądź ośrodkowym układzie nerwowym i nie mające przyczyn w pozostałych tkankach wspomnianych okolic. Tego typu bóle określa się jako bóle neuropatyczne (BN) (autorzy z USA, Kanady i Francji). Mimo stałego postępu technicznego cechującego naszą cywilizację, istnieje nadal wiele niejasności dotyczących prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Zaciemniony, a niejednokrotnie zupełnie nieznany jest mechanizm wielu schorzeń i zaburzeń, co niezmiernie utrudnia prawidłową diagnostykę, niezbędną do właściwej i efektywnej terapii. Także w stomatologii najwięcej problemów stwarza diagnostyka bólu, czego dowodem są trudności w rozpoznawaniu przyczyn bólów zlokalizowanych w tkankach URNŻ, i ich różnicowanie z bólami neuropatycznymi i procesami patologicznymi w obrębie twarzo- i mózgoczaszki.Ból czy zaburzenia czynności?
Jak już zaznaczono, niniejsze informacje poświęcone są problematyce zaburzeń czynności układu stomatognatycznego i bólów twarzy i głowy. Obydwa terminy częściowo się zazębiają, bowiem jednym z objawów zaburzeń czynności (czyli dysfunkcji) jest ból. Z kolei liczne bóle twarzy i głowy związane są z dysfunkcjami US.Jakie bóle w jakim wieku?
W zależności od wieku pacjenta odmienne jest prawdopodobieństwo występowania poszczególnych rodzajów bólu. W każdym wieku mogą wystąpić u pacjentów uzębionych bóle związane z tkankami budulcowymi zębów oraz struktur z nimi związanymi (bóle miazgi zębowej, bóle przyzębia). Są to bóle zdecydowanie dominujące u dzieci i młodzieży. U młodych osób dorosłych, aż do wieku średniego (45-50 lat), istotną rolę odgrywają bóle twarzy i bóle głowy, których podłoże stanowią zaburzenia URNŻ. U osób starszych częstymi dolegliwościami są także bóle neuropatyczne.Takie same bóle u kobiet i u mężczyzn?
Na to pytanie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi: zdecydowanie nie! Od lat podejrzewano związek różnic płci, a zatem także odmiennych hormonów płciowych, z odczuwaniem bólu. Także klinicyści podejmujący problematykę bólów twarzy i głowy zwrócili uwagę na ten temat. Schyłek lat dziewięćdziesiątych oznaczał intensywny rozwój badań poświęconych tematyce różnic w odczuwaniu bólu pomiędzy kobietami i mężczyznami. Okazało się, iż percepcja bólu nocyceptywnego (stawy, mięśnie) u kobiet młodych i w średnim wieku może być ściśle związana z fazą cyklu miesięcznego oraz faktem przyjmowania preparatów hormonalnych, także antykoncepcyjnych (autorzy belgijscy, amerykańscy, kanadyjscy włoscy i inni, w tym badania własne). Z kolei w okresie menopauzalnym także kobiety są bardziej podatne na odczuwanie bólów neuropatycznych (patrz wyżej oraz informacje dla lekarzy).Jak trudno lekarzowi rozpoznać rodzaj bólu?
Diagnostyka, czyli rozpoznawanie rodzaju bólu jest jednym z najtrudniejszych zadań medycyny. Lekarz "skazany" jest na współpracę pacjenta, polegającą na szczerej i wiarygodnej relacji odnośnie miejsca odczuwania, przebiegu i intensywności bólu. Nie zawsze relacja pacjenta jest odzwierciedleniem stanu rzeczywistego, niekoniecznie z winy badanego. Niezmiernie trudno zmierzyć natężenie bólu. Istnieje różnorodna, czasem skomplikowana aparatura wykorzystywana w diagnostyce bólu, jednak kluczową rolę odgrywa wciąż badanie podmiotowe, czyli wywiad bólowy (wnikliwa rozmowa), jaki lekarz musi przeprowadzić z pacjentem. Kolejnym etapem jest przeprowadzenie bardzo dokładnego badania klinicznego, czyli fizykalnego, polegającego na badaniu wzrokiem (oglądanie), słuchem (osłuchiwanie) i dotykiem (palpacja, testy mechaniczne stawów, mięśni i innych tkanek). Dopiero jeśli powyższe metody nie umożliwią postawienia diagnozy można uciec się do dodatkowych metod diagnostycznych, jak badanie rtg, rezonans magnetyczny, badania laboratoryjne i inne. Błędem w sztuce lekarskiej, zgodnie z opinią prestiżowych światowych towarzystw naukowych, jest rozpoczynanie badania pacjenta od analizy przyniesionych zdjęć rtg. Takie postępowanie może grozić przeoczeniem i pominięciem ważnych aspektów istotnych dla zdrowia a nawet życia pacjenta.Czy leczenie bólu za pomocą tabletek jest skuteczne?
Z uwagi na różnorodność postaci i przyczyn bólu odpowiedź na to pytanie nie może być jednoznaczna. Istnieją bóle, których jedyne skuteczne leczenie opiera się na zastosowaniu specjalnych tabletek, dostępnych wyłącznie po przepisaniu przez lekarza. Do tej grupy zalicza się bóle neuropatyczne. Inne bóle, na przykład zapalne, mogą być redukowane przez przyjmowanie przez pacjenta leków powszechnie dostępnych. Należy jednak pamiętać, iż niektóre spośród tych preparatów mogą być szkodliwe dla nerek, wątroby i przewodu pokarmowego (żołądek, jelita), toteż ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do poważnych komplikacji. Ogólnie przyjmuje się, iż lekarstwa w postaci na przykład tabletek czy drażetek stanowią w niektórych przypadkach bólów twarzy i głowy jedynie leczenie wspomagające. By skutecznie wyeliminować bóle należy przeprowadzić leczenie podstawowe, likwidujące przyczynę bólu. Czasem leczenie to bywa skomplikowane, niekiedy jest ono dość łatwe i przynosi szybką ulgę. Podstawowym kryterium jest jednak, jak wspomniano, dokładne rozpoznanie rodzaju bólu.Zalecane metody badania i leczenia: kontakt